W zeszłym roku głośno było o nałożeniu przez Federalną Komisję Handlu USA (FTC) kary w wysokości ponad pół miliona dolarów na Epic Games Inc. Zarzuty FTC dotyczyły m.in. naruszeń prywatności dzieci oraz naliczenia niechcianych opłat użytkownikom.
W grudniu 2023 roku Epic Games został ukarany ponownie, tym razem przez niderlandzki organ ochrony konkurencji i konsumentów (Autoritei Consument & Markt – ACM). ACM zarzuciło firmie stosowanie tzw. dark patterns w grze Fortnite. Wysokość kar wyniosła w sumie 1,125 mln euro[1].
Czym są dark patterns?
Dark patterns (ciemne wzorce, zwodnicze interfejsy) to elementy interfejsów stron internetowych oraz aplikacji mobilnych, mające zmanipulować użytkownika do podjęcia niekorzystnych dla niego decyzji lub wprowadzić go w błąd. Jest to celowe działanie projektantów interfejsów, którzy wykorzystują wiedzę na temat sposobu korzystania z internetu przez przeciętnego użytkownika oraz znajomość ludzkiej psychiki.
Przykłady stosowanych dark patterns[2]:
- nagging – przerywanie pożądanej przez użytkownika czynności przez inne, niezwiązane z nią alerty i powiadomienia – np. użytkownik próbuje przeczytać artykuł na stronie internetowej, jednak nie może go dokończyć przez wyskakujące okienko zachęcające do zakupu subskrypcji, a powiadomienia nie da się wyłączyć;
- obstruction – procedura rezygnacji z usługi jest znacznie trudniejsza niż jej rozpoczęcia – np. użytkownik chce zrezygnować z subskrypcji, jednak usługodawca nie informuje, w jaki sposób tego dokonać, i odsyła do innych stron internetowych;
- confirmshaming – wywoływanie wyrzutów sumienia w użytkowniku, który chce zrezygnować z usługi – np. rezygnacja z newslettera powoduje pojawienie się komunikatu o treści „Dlaczego od nas odchodzisz? 🙁 Tak bardzo staramy się przekazywać ci najświeższe wieści ze świata gamingu!”;
- automatyczne dodawanie produktów do koszyka w sklepach internetowych;
- domyślnie zaznaczone zgody np. na przesyłanie ofert marketingowych.
Dark patterns w grach Epic Games
Epic Games jest wydawcą gry online Fortnite, która cieszy się ogromną popularnością wśród dzieci. Jest ona udostępniana za darmo, jednak umożliwia dokonywanie zakupów przez wewnętrzny cyfrowy sklep („item shop”), np. elementów dostosowujących wygląd postaci.
Zdaniem ACM, Epic Games wiedząc, że większość graczy Fortnite stanowią dzieci, zastosowało w grze dark patterns, które szczególnie wykorzystywały wrażliwość i podatność na wpływy małoletnich graczy. Za dark patterns w Fortnite uznano następujące praktyki:
- narzucanie presji zakupu przez umieszczanie minutników przy oferowanych produktach – minutniki sugerowały, że po upływie określonego czasu oferta zniknie ze sklepu. W rzeczywistości zazwyczaj nie były one usuwane lub wracały do sklepu po krótkim czasie;
- umieszczanie w grze agresywnych reklam w formie pop-upów ze zwrotami takimi jak: „Get it now”, „Buy now”, „Check it out”.
ACM uznało, że stosowane praktyki narzucały presję na dokonywanie nieprzemyślanych zakupów oraz wprowadzały w błąd konsumentów. Ze względu na to, żeby były kierowane do dzieci, które są podatne na manipulacje, zostały uznane za szczególnie naganne.
Zwodnicze interfejsy pod lupą UOKiK
Również w Polsce Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów coraz dokładniej przygląda się stosowaniu dark patterns. Zdaniem organu można je uznać za nieuczciwe praktyki rynkowe zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym[3].
Ustalając, że dane przedsiębiorstwo stosowało wobec konsumentów dark patterns, UOKiK jest uprawniony do wydania decyzji o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, w której może:
- nakazać przedsiębiorcy zaniechanie ich stosowania;
- określić środki usunięcia skutków naruszenia, np. poprzez wydanie oświadczenia o odpowiedniej treści w social mediach;
- nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości maksymalnie 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, nawet jeżeli działał on nieumyślnie.
Przykłady kar nałożonych na przedsiębiorców za stosowanie dark patterns:
- ponad 100 tys. złotych za stosowanie minutników odmierzających czas do zakończenia trwania promocji, które każdego dnia rozpoczynały odliczanie czasu od nowa[4];
- prawie 5,2 mln złotych za stosowanie mechanizmu przekierowania – przedsiębiorca oferował na swojej stronie internetowej darmową próbkę suplementu diety. Po kliknięciu pola wyrażającego chęć jej otrzymania, pojawiało się kolejne okno z komunikatem, który nie dotyczył darmowej próbki, ale rocznego płatnego zapasu produktu wraz z subskrypcją[5];
- prawie 32 mln złotych za ukrywanie informacji o momencie zawarcia umowy sprzedaży oraz podawanie błędnych informacji o dostępności produktów[6].
Z publicznie udostępnych przez UOKiK informacji wynika, że wyżej wymienione decyzje są nieostateczne.
Stosowanie dark patterns – wnioski dla branży gamingowej
Decyzja ACM wobec Epic Games powinna być sygnałem dla wydawców i dystrybutorów gier, że stosowanie dark patterns zaczyna być również kontrolowane w branży gamedev. Rękę na pulsie powinni w szczególności trzymać wydawcy kierujący swoje tytuły do dzieci oraz innych szczególnie wrażliwych grup społecznych.
Również w Polsce UOKiK wykazuje szczególne zainteresowanie dark patterns i swoja uwagę może skierować w stronę branży gier wideo. By uniknąć ewentualnego wszczęcia postępowania i nałożenia kary, warto zainteresować się z przepisami dotyczącym ochrony praw konsumentów i ich zastosowania w działalności.
Nasz
zespół regularnie wykonuje audyty platform internetowych, aplikacji i gier
mobilnych. W przypadku pytań w tym zakresie, zapraszamy do kontaktu z teamem VideoGamesLaw.
[1] ACM imposes fine on Epic for unfair commercial practices aimed at children in Fortnite game | ACM.nl
[2] K. Szota, „Dark patterns a ochrona konsumenta w świetle polskiego prawa”, Wydawnictwo Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa 2022
[3] Art. 6 ust. 1 ustawy z 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym
[4] „Fałszywy licznik czasu u pośrednika, który udaje sklep”: https://uokik.gov.pl/falszywy-licznik-czasu-u-posrednika-ktory-udaje-sklep
[5] „Ponad 5 mln zł kary za manipulacje przy wysyłkowej sprzedaży suplementów diety”: https://uokik.gov.pl/ponad-5-mln-zl-kary-za-manipulacje-przy-wysylkowej-sprzedazy-suplementow-diety
[6] „31 mln zł kary dla Amazon”: https://uokik.gov.pl/31-mln-zl-kary-dla-amazon
